منابع انسان شناسی و مردم شناسی ایران بزرگ در دوران اسلامی تا دوره پهلوی ؛
 

 

تاریخ مردم شناسی در ایران (1) . پس از اسلام تا دوره پهلوی

 

مردم شناسی معمولا" مبتنی بر مردمنگاری است ؛ و مردمنگاری چیزی نیست مگر توصیف که پایه و مایه ادبیاتی چون شعر و بخصوص نثر را نیز تشکیل می دهد ؛ با این تفاوت که توصیف در ادبیات تقریبا همیشه ، یا غالبا" ،  احساسی ، ذهنی و تخیٌلی است حال آنکه مردمنگاری ، عینی و وصف واقعیات ، و آنهم به صورتی روشمند و بسیار دقیق یا لا اقل دقیق است .

 

برخی حتی اصل مردم شناسی را توصیف دقیق و همه جانبه ی زندگی از لحاظی متفاوت یک مردم از سایر مردمان نقل کرده اند .

 

بنابر این تمام آثار باصطلاح ادبی طول تاریخ ایران پس از اسلام ، اعم از شعر یا نثر اگر چه به روش مردم شناسی حاصل نشده اند می توانند کم و بیش منابعی از مردم شناسی ایران بزرگ باشند . کتابها و مقالات تاریخی ، جغرافیای انسانی ، سفر نامه ، خاطرات ، و ... از نوشته های صرفا" ادبی هم بیشتر به مردم شناسی نزدیک اند و میتوانند مدد کار پژوهشگران مردم شناسی باشند .

 

منابع انسان شناسی و مردم شناسی ایران بزرگ در دوران اسلامی تا دوره پهلوی ؛

 

از جمله در برخی از آثار :

 

مثنوی - شاهنامه سرائی های ابوشکور بلخی ، دقیقی توسی ، حکیم ابو القاسم فردوسی که معمولا" داستانهائی از ادبیات شفاهی زمان یا حتی مکتوب را به شعر در آورده اند .

 

محمدبن جریر طبری که کتاب تاریخ وی نیز میتواند بیشتر از افسانه های عامیانه نشآت گرفته باشد .

 

ابو منصور موفق هروی . کتاب الابنیه عن حقایق الادویه ( داروشناسی )

 

ابن فقیه همدانی . اخبار البلدان ( جغرافیا )

 

ابو یوسف بیشاوری . حدود العالم والمشرق الی المغرب ( نخستین کتاب جغرافیا به فارسی )

 

قابوس وشمگیر . برخی آثار

 

ابو علی مسکویه با کتابهای آداب العرب والفرس ( اخلاق ) ، و تجارب الامم ( تاریخ )

 

ابن سینا . برخی آثار

 

ابوریحان بیرونی . قانون مسعودی ( دانشنامه ) ، الآثار الباقیه ( تاریخ و جغرافیا ) ، التفهیم لاوایل صناعت التنجیم ( نجوم ) ، الصیدنه فی الطب ( داروهای گیاهی ) ، و بخصوص : تحقیق مال الهند ( آداب و عادات و رسوم هندوان ) .

 

ابو منصور ثعالبی .الامثال ، یتیمت الدهر ، و...

 

عبدالحمن صوفی . الصور السمائیه

 

علی بن عباس مجوسی . کامل الصناعه

 

عمر خیام نیشابوری . نوروز نامه و...

 

ناصر خسرو قبادیانی . زاد المسافرین

 

نظامی عروضی

 

سعدی شیرازی ، گلستان ، و...

 

خواجه نصیر الدین طوسی

 

ابوالفتح شهرستانی . الملل والنحل

 

ابوالفضل میدانی . السامی فی الاسامی

 

مولوی رومی

 

زکریای قزوینی . عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات . آثار البلاد و اخبار البلاد

 

محمد عوفی . جوامع الحکایات و لوامع الروایات

 

شیخ محمود شبستری

 

امیر خسرو دهلوی

 

عبید زاکانی

 

بسحق اطعمه

 

حافظ شیرازی

 

عبدالرحمن جامی

 

خواجه رشید الدین فضل الله . جامع التواریخ ، الاحیاء والآثار در کشاورزی و آبیاری . لطایف الحقایق و...

 

حمد الله مستوفی . نزهت القلوب در جغرافیا ، و...

 

ابو نصر فراهی . نصاب الصبیان ، و...

 

بابا افضل کاشانی

 

محمد مفید بافقی . تاریخ جامع مفیدی

 

کمال الدین وحشی بافقی یزدی . خلد برین ، و...

 

نظام الدین محمود قاری یزدی . دیوان البسه

 

محتشم کاشانی مرثیه ها

 

صائب تبریزی

 

شیخ بهائی . کشکول . نان و حلوا . شیر و شکر . مفتاح الفلاح . التحضیر

 

محمد تقی مجلسی . حلیه المتقین ؟

 

محمد باقر مجلسی . حق الیقین . زاد المعاد . حلیه المتقین ( با توجٌه به عدم اختلاط عقاید مذهبی با عقاید عامٌه ؛ و ادغام آنها )

 

ملٌا محسن فیض کاشانی

 

ابن بزاز . تاریخ صفوت الصفا . کشف القلوب .

 

آقا جمال خوانساری . عقاید النساء یا کلثوم ننه

 

شریعتمدار تبریزی . مرآت البلهاء

 

( بدیهی است که در خصوص منابع این دوره استفاده از اساتید فن در تشخیص آنچه که از احادیث صحیح الروایه آمده است با آنچه که مؤلف خود از اعتقادات مردمی برگرفته است یا درهر حال مورد قبول عموم واقع شده مرسوم گردیده است ؛ ضرورتی اجتناب ناپذیر دارد )

 

ابو الحسن گلستانه . مجمل التواریخ

 

میرزا مهدیخان ؛ و محمد کاظم ؛ و... کتابهای تاریخ عصر افشاریان

 

جامع جعفری

 

سفرنامه های مصادف با عصر افشاریان

 

کتابهای تاریخ عصر زندیان

 

سفرنامه های مصادف با عصر زندیان

 

نامه ها ، و اسناد رسمی چون قباله های ازدواج

 

سید ابو القاسم قائم مقام فراهانی ( 1158 – 1214 ه . ق ) در کتاب منشآت و...

 

عبدالوهاب نشاط اصفهانی ( 1175 – 1239 ه – ق ) نویسنده کتاب گنجینه

 

عبدالوهاب طراز ( 1224 – 1261 ه . ق ) کتابچه موقوفات یزد

 

رضا قلیخان هدایت ( 1179 – 1250 ه – خ ) بخصوص در نژاد نامه و سفارتنامه خوارزم ، فرهنگ انجمن آرای ناصری

 

میرزا آقا خان کرمانی ( 1232 ه . ق – 1275 ه . ق )

 

محمد تقی سپهر کاشانی ( 1216 ه – ق – 1297 ه – ق برابر با 1259 ه – خ ) نویسنده ناسخ التواریخ

 

حسن طبیب فسائی ( 1237 – 1316 0 . ق ) . فارسنامه

 

زین العابدین مراغه ای ( 1255 – 1328 ه . ق ) . سیاحتنامه ابراهیم بیک

 

محمد حسن خان مقدم مراغه ای ( 1222 – 1275 ه . خ ) . روزنامه خاطرات ، مرآت البلدان ، جغرافیای طالقان ، منتظم ناصری ، و چند کتاب دیگر ...

 

علیقلی میرزا . نامه دانشوران ؟ . ( 1198 – 1259 ه . ق )

 

میرزا ملکم خان ( 1212 ه . خ – 1287 ه . خ )

 

سید جمال الدین اسد آبادی ( 1217 – 1275 ه . خ ) . مقالات

 

میرزا رضا کرمانی ( 1226 – 1275 ه . خ )

 

عبدالرحیم طالبوف ( 1213 – 1289 ه . خ ) مسائل الحیات ؟ و...

 

محمد صادق ( ادیب الممالک ) فراهانی ( 1239 – 1296 ه – خ ) نویسنده و شاعر

 

میرزاده عشقی ( 1273 – 1303 ه . خ )

 

ایرج میرزا ( 1253 – 1304 ه – خ )

 

ادوارد براون. تاریخ ؛ و...

 

ابو القاسم عارف قزوینی ( 1259 – 1312 ه – خ )

 

سید اشرف الدین حسینی گیلانی ( 287 ق – 1313 خ ) مدیر نشریه نسیم شمال

 

میرزا محمود غنی زاده سلماسی ( 1296 ه . ق – 1313 ه . خ ) ایرانیان مستعرب . تاریخ آذربایجان حاج میرزا یحیی دولت آبادی ( 1241 – 1318 ه . خ ) . آئین در ایران . ارمغان یحیی ، حیات یحیی ، شجره طیٌبه . و...

 

سید محمد رضوی ( متوفی 1317 ) خاطرات نوٌاب وکیل

 

احمد طاهری . تاریخ یزد (1317 )

 

عبد الحسین فرمانفرمائیان ( 1231 – 1318 ه . خ )

 

میرزا محمد علی محلاتی ( حاج سیٌاح ) ( 1252 ق – 1315 ه . خ )

 

میرزا محمد فرخی یزدی ( 1268 – 1318 ه . خ ) مدیر نشریه طوفان

 



نظرات شما عزیزان:

نام :
آدرس ایمیل:
وب سایت/بلاگ :
متن پیام:
:) :( ;) :D
;)) :X :? :P
:* =(( :O };-
:B /:) =DD :S
-) :-(( :-| :-))
نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه:







انسان شناسی ، مردم شناسی و فرهنگ شناسی ایران بزرگ . Anthropology,Ethnology,and Culture of Greater Iran
identification des sources de l'ethnologie d,Iran , et des Bibliographies
درباره وبلاگ

Anthropology,Ethnology,and Culture of Greater Iran . Alireza Ayatollahi با وجود تحصیلات کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکتری مردم شناسی ( در گرایشهای معماری و شهرسازی - فنٌی و اقتصادی ، و فرهنگی ) در دانشگاه پرووانس فرانسه و نهایتا" دعوت به عضویت در هیئت علمی آموزشی دانشگاه شهید بهشتی در سال 1363 و تدریس مردم شناسی فرهنگی در سال 1365 در آن دانشگاه ، اذعان می کنم که در بدو امر مردم شناسی برای من علم نبود ؛ ابدا" علم نبود ؛ بیشتر یک تفنٌن بود : از سال 1335 به جمع آوری فولکلور یا فرهنگ مردم و تاحدودی مردمنگاری آگاهانه و غیر آگاهانه پرداختم . از سال 1345 وسیله ی خود نمائی و کسب شهرت بیشترم می شد و از 1351 اندک در آمدی از این راه . بعدها که در فرانسه به تحصیلات آمایش سرزمین و اقتصاد توسعه پرداختم متوجه شدم که بدون جامعه شناسی در کشورهای پیشرفته و مردم شناسی در کشورهائی نظیر ایران ، مدیریت و برنامه های فنٌی - اقتصادی آنچنان که باید و شاید به اهداف عالی خود نمی رسند . مردم شناسی یک مطالعه است ؛ یک علم به مفهوم حقیقیِ آن نیست ؛ و نتایجی که از مطالعه ی یک مردم شناس به دست می آیند نسبتا" صحیح اند و نسبتا" غلط : نه فقط مردم شناسی ، بلکه تمام علوم انسانی و اجتماعی « نسبی » هستند ؛ و چون ریاضیٌات به پاسخ هائی مطلق نمی رسند . علوم انسانی به همین دلیل روشی جامع و مانع و مسلٌم و مقبول همگان برای مطالعات خود ندارند .هرکسی با سلیقه و دیدگاه خود وارد آنها می شود و روشی پیشنهاد می کندکه باز این روشهای کار هم برخی بیشتر و برخی کمتر مورد قبول و استفاده سایر مطالعه گران قرار می گیرند . ناتوان تر از همه کسانی هستند که به ترجمه روش های مردم شناسی در سایر کشورها می پردازند که غالبا" در شناخت مردم ایران آنطور که باید و شاید کار آئی ندارند . روش و حوزه عمل این مطالعات سبب می شود که برخی « انسان » و به ویژه شیوه رفتار وی را ملاک عمل قرار دهند و به انسانشناسی anthropology معتقد باشند که انگلیسی زبانان دنیای غرب بیشتر در این طیف قرار می گیرند . برخی دیگر معتقدند که چوم اصل شناخت اجتماعی بر « روابط اجتماعی » است بنابر این اصل بر یک اجتماع ( مردم ) و شناخت آن به عنوان یک کل ، یعنی مردم شناسی ethnologie است که فرانسویان و اکثر تحصیلکردگان صادق فرانسه از این طیف اند . فرهنگ می تواند شامل قواعد رسمی و قوانین و مقررات ( که از جمله در جامعه شناسی مورد مطالعه قرار می گیرند )باشد ؛ امٌا چون حاصل رفتار ی عادٌی شده، رسم شده ، سنٌت شده ، و...در میان یک مردم است ، به خصوص در کشورهائی نظیر ایران ، مقتضی روش های شناخت مردم شناسانه است هرچند که اصطلاح فرهنگ شناسی culturologie نیز در دهه های اخیر باب شده باشد . از تدریس در این حوزه ، به خصوص در ایران ، بیزارم ؛ امٌا عاشق و حتی معتاد مطالعات مردم شناسی هستم ؛ و گرچه خود به خود هم به آن می پردازم ؛ امٌا بیشتر دوست دارم که در باره آن با دیگران هم شریک شوم . شما چطور ؟ .
آخرین مطالب
پیوندهای روزانه
پيوندها